Elit Kadın Voleybolcularda Düzeltici Egzersizlerin Fonksiyonel Hareket Taraması Test Sonuçlarına Etkileri

Öz

Objektif: 12 haftalık düzeltici egzersiz protokolü elit kadın voleybol oyuncularının fonksiyonel hareket taraması (FMS™) skorunu olumlu yönde etkileyebilir.
Gereç ve Yöntem: Çalışmaya 13 elit kadın voleybolcu gönüllü olarak katılmıştır. Vo-leybolcuların fonksiyonel hareket kalıpları FMS™ test kiti ile belirlenmiştir. Voleybolculara haftada 3 gün olmak üzere 12 haftalık düzeltici egzersiz protokolü uygulanmıştır. Voleybolcuların FMS™ alt testleri ve FMS™ toplam skorları ile ön test ve düzeltici egzersizler sonrası son test skorlarının istatistiksel farkları Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi ile be-lirlenmiştir.
Bulgular: Voleybolcuların FMS™ toplam skorları (%19.6) ve omuz mobilitesi (%87) test sonuçları son testte istatiksel olarak anlamlı artış göstermiştir (p<0.05). Ayrıca FMS™ alt testlerinden derin çömelme (%8.3), yüksek adımlama (%4.1), tek çizgide hamle (%18.1), gövde stabilite şınavı (%42.4), rotasyon stabilitesi (%18.3) sonuçlarında ön test ve son testlerde istatiksel olarak anlamlı bir farklılık olmamasına rağmen, son test skorlarında artış gözlemlenmiştir.
Sonuç: Sonuç olarak, sporcuların yaralanma riskinin belirteci olan FMS™ toplam skoru düzeltici egzersizler ile gelişme göstermiştir. Buradan yola çıkarak düzeltici egzersiz programlarının antrenman içeriklerine yerleştirilmesinin sporcuların yaralanma risklerini azaltabileceği düşünülmektedir.

Giriş

Voleybol, basketbol ve futbol gibi sıçrama ve ani dönüşlerin olduğu branşlarda kadın sporcuların erkek sporculara göre yaralanma oranları 4-6 kat daha fazladır (1). Voleybolda sporcular genellikle alt ekstremiteye yönelik yaralanmalar yaşamaktadır (2). Dizde ön çapraz bağ (ACL) yaralanmalarının beşte dördü temassız hareketler sonucunda sıçradıktan sonra yere iniş anında gerçekleşmektedir (1). Voleybolda smaç ve blok tekniklerinin çok sayıda sıçrama içermesi yaralanma olasılığını artırmaktadır (3). Ayrıca kas kuvvet dengesizliği, kor bölgesi kuvvet eksikliği veya kas kuvvet kayıpları yaralanmalara neden olan diğer faktörlerdir (4).
Spor yaralanmalarının önceden tahmin edilmesi ve önlenmesi sporcularda performansın üst düzeyde sürdürülebilmesi açısından oldukça önemlidir (5). Sporcuların yaralanma olasılıklarını önceden tahmin etmek için kullanılan ölçüm yöntemleri oldukça pahalıdır. Bu ölçüm yöntemlerinde kullanılan bazı ekipmanlar sadece performans analiz laboratuvarlarında bulunmaktadır. Fakat son yıllarda sporcularda yaralanma tahmin aracı olarak kullanılan FMS™ test bataryası pahalı ekipmanlara ihtiyaç duyulmadan saha içerisinde kolayca uygulanabilen bir ölçüm aracı olmuştur (4). FMS™ testi fonksiyonel hareket kalitesinin belirleyicisi olan 7 temel hareket kalıbı üzerindeki kısıtlılık ve asimetrileri ortaya çıkarmak amacıyla yapılan biyomekaniksel bir tarama ve değerlendirme yöntemidir (4). FMS™ test bataryası ile kas kuvveti, esneklik, hareket açıklığı, koordinasyon, denge ve propriyosepsiyon gerektiren hareketlerin değerlendirilmesi amaçlanmaktadır (6). Sporcuların fonksiyonel hareket kalıpları kötü ise bu durum sporcunun performansını olumsuz yönde etkiler ve yaralanma riskini arttırabilir (5). Verimli bir fonksiyonel hareket için stabilite ile mobilite gerekmektedir ve bunlar birbirleri ile ilişki içerisindedir (7). FMS™ toplam skoru 14 puanın altında olan sporcuların 14 puandan fazla olanlara göre yaralanma olasılıkları daha yüksek bulunmuştur (4,5). Kiesel ve arkadaşları FMS™ testi ile iki taraflı yapılan hareketlerde asimetri saptanması durumunda yaralanma riskinin 2 kat fazla olacağını belirtmişlerdir (8). FMS™ skorlarının riskli seviyelerde olması durumunda farklı antrenman modelleri ile risk düşürülmeye çalışılmaktadır. Bu yöntemlerin başında düzeltici egzersizler gelmektedir (9).
Farklı branşlardaki sporcularda ve farklı düzeydeki takımlara uygulanan FMS™ çalışmaları bulunmakla beraber (10,11), elit düzeydeki voleybolculara yönelik düzeltici egzersizlerin FMS™ test sonuçlarına etkisini inceleyen bir çalışmaya rastlanılmamıştır.
Bu çalışmada voleybolda sıçrama ile smaç ve servis atışlarının genellikle dominant taraf ile yapılmasının asimetriye neden olduğu düşünülerek FMS™ test skorları değerlendirilmiş, düzeltici egzersizlerin bu skorlara etkisi incelenmiştir. Sporculara uygulanacak düzeltici egzersizlerin fonksiyonel hareket kalıplarını etkileyerek iki taraf arasındaki farklılıkları azaltabileceği öngörülmüştür. Böylece voleybolda görülen yaralanma riskinin azaltılabileceği, fonksiyonel hareket becerilerinin geliştirilmesi ile performansın da olumlu etkileneceği beklenmektedir.

Gereç ve Yöntemler

Bu çalışma Gazi Üniversitesi etik kurulunun 10/12/2018 tarih ve 2018/911 sayılı raporu ile onaylanmıştır. Araştırmaya voleybolda en üst kategori olan Vestel Venüs Sultanlar Liginde mücadele eden Halkbank Spor Kulübü Kadın Voleybol takımından 13 elit voleybolcu gönüllü olarak katılmıştır. Voleybolcuların spor yaşı ortalaması 11.38±4.07’dir. Çalışmada yer alan voleybolcular son 6 ay içerisinde herhangi bir spor yaralanması geçirmemişlerdir. Testler yarışma döneminde voleybolcuların 2 gün izin yaptıkları ve son 24 saat içerisinde herhangi bir sportif aktiviteye katılmadıkları zamanda uygulanmıştır. Ölçümler saat 12.00-16.00 saatleri arasında yapılmıştır. Her sporcu için testler yaklaşık 20 dakika sürmüş ve bütün sporcuların ölçümleri aynı gün içinde tamamlanmıştır.
Veri Toplama Araçları
Boy Uzunluğu ve Vücut Ağırlığı Ölçümleri
Voleybolcuların boy ve vücut ağırlığı boy ölçerli baskül (Seca 700; Seca GmbH & Co. KG., Hamburg, Germany) kullanılarak çıplak ayak ve üzerlerinde şort ve tişört varken ölçülmüştür.
Fonksiyonel Hareket Tarama (FMS™) Testi
Voleybolculara uygulanan FMS™ testi Gray Cook tarafından geliştirilen Fonksiyonel Hareket Tarama Test kiti kullanılarak belirlenmiştir (12). Ölçümler sertifikalı bir uzman tarafından yapılmıştır. Uygulanan testteki hareketler sırasıyla, derin çömelme (Şekil 1), yüksek adımlama (Şekil 2), tek çizgide hamle (Şekil 3), omuz mobilitesi (Şekil 4), aktif düz bacak kaldırma (Şekil 5), gövde stabilite şınavı (Şekil 6), rotasyon stabilitesidir (Şekil 7). Ölçümler ısınma yaptırılmadan gerçekleştirilmiştir. Voleybolculara ölçümler başlamadan önce test hakkında bilgi verilmiş ve sonrasında uygulamalı olarak gösterilmiştir. Her bir ölçüm üçer kez tekrarlanmıştır. Voleybolculardan uygulama sırasında oluşabilecek bir ağrı veya rahatsızlık durumunu ölçüm yapan uzmana bildirmeleri istenmiştir. Testte önce kendi içinde tek taraflı değerlendirilen hareketler (derin çömelme, gövde rotasyon şınavı) ölçülmüştür. İki taraflı ölçülen testlerde ise (yüksek adımlama, tek çizgide hamle, omuz mobilitesi, aktif düz bacak kaldırma ve rotasyon stabilitesi) sağ ve sol olmak üzere ayrı ayrı puanlama yapılmıştır. Puanlama sırasında katılımcıların vücutlarının her iki tarafından alınan skorlar kaydedilmiştir. Fakat hareketten aldığı en düşük puan testin sonucu olarak kabul edilmiştir. Her bir değerlendirmeye 0 ile 3 arasında puan verilmektedir. En yüksek FMS™ skoru 21’dir (6).

Şekil 1. Derin çömelme

Şekil 2. Yüksek adımlama

Şekil 3. Tek çizgide hamle

Şekil 4. Omuz mobilitesi

Şekil 5. Aktif düz bacak kaldırma

Şekil 6. Gövde stabilite şınavı

Şekil 7. Rotasyon stabilitesi

Şekil 8. Öne basışı geliştirme egzersizi

Şekil 9. Ayak bileği mobilitesi egzersizi

Şekil 10. Tek bacak kalça menteşe egzersizi

Şekil 11. Torasik mobilite egzersizi

Şekil 12. Kuvvet bandı ile derin çömelme egzersizi

Bulgular

Tablo 1. Voleybolcuların tanımlayıcı istatistikleri

Tablo 2. Başlangıç ve düzeltici egzersiz programı sonrası FMS™ ölçümlerine ait sonuçlar

Tartışma

FMS™ toplam skorunun kritik sınırı 14 puan olarak belirlenmiştir. 14 puanın altında alan sporcuların yaralanma riskleri yüksek olarak kabul edilirken, FMS™ toplam skorları arttıkça yaralanma oranlarının azaldığı belirtilmektedir (5,13). Bu çalışmada 12 haftalık düzeltici egzersizlerin voleybolcuların omuz mobilitesi ve FMS™ toplam skorlarında anlamlı gelişme sağladığı saptanmıştır. Voleybolcuların FMS™ ilk ölçüm toplam skorları 12,92 olarak belirlenirken, 12 haftalık düzeltici egzersizler sonucunda FMS™ toplam skorları 15,46 puana yükselmiştir.
Benzer bir çalışmada Kiesel ve ark. profesyonel futbolculara uyguladıkları düzeltici egzersizler sonucunda FMS™ toplam skorunun %25,4 oranında arttığını belirlemişlerdir (14). Ayrıca düzeltici egzersizlerin sporcuların hareket kalitesini artırdığı ve yaralanma riskini azalttığını belirtmişlerdir. Farklı egzersizlerin FMS™ toplam test skorlarını geliştirdiğini göste
ren çalışmalar da bulunmaktadır. Bu araştırmalardan birisinde Linek ve ark. genç voleybolculara yönelik 8 haftalık stabilizasyon antrenmanları sonucunda derin çömelme (%27), gövde stabilite şınavı (%21), rotasyon stabilitesi (%67) ve FMS™ toplam skorlarında (%75) önemli artışlar bulmuşlardır (15). Başka bir çalışmada Goss ve ark. 6 hafta uygulanan tek bacak sıçrama, tekme atma ve dikey sıçrama egzersizleri sonucunda FMS™ test skorunda %16’lık artış saptamışlardır (16). Bu sonuç bizim çalışmamızla benzerlik göstermektedir. Bir başka çalışmada erkek çocuklara uygulanan düzeltici egzersizlerin kamburluk ve bel çukurluğu oranlarında azalma sağladığı vurgulanmıştır (17).
Kullanılan egzersiz programının stabilizasyona yönelik olduğu düşünüldüğünde bu çalışmaların sonuçlarının çalışmamızla benzer olduğu görülmektedir.
Voleybolda sporcuların dominant omuzlarının diğer tarafa oranla daha çok kullanıldığı için daha kuvvetli olabileceği ve iki taraf arasındaki farkın fazla olacağı varsayılmaktadır. Ayrıca bir omuzda eksternal rotasyon olurken, karşı omuzda internal rotasyon ve adduksiyon hareketi olması gerekmektedir (12). Bu çalışmada omuz mobilitesi testinden elde edilen puanların egzersiz programı sonunda istatiksel olarak anlamlı biçimde arttığı görülmektedir. Üst ekstremitenin daha aktif kullanıldığı bir branş olan voleybolda, sporcuların omuz kuşağı kasları, omuz eklemi ve torasik omurga hareketliliğinde görülen farklılıkların düzeltici egzersizlerle azaldığı belirlenmiştir.
FMS™ testinin diğer değişkenleri olan derin çömelme, yüksek adımlama, tek çizgide hamle, gövde stabite şınavı, rotasyon stabilitesi üzerine 12 haftalık düzeltici egzersizlerin test skorlarında gelişme sağladığı belirlenmesine karşın istatistiksel olarak anlamlı bir fark tespit edilememiştir. Yapılan çalışmalar incelendiğinde düzenli olarak yapılan düzeltici egzersizlerin sırt ekstansör kasları (18) ile genel vücut kaslarının kuvvetini (19) arttırdığı görülmektedir. Bir çalışmada sporculara uygulanan FMS™ antrenman programı sonunda sporcuların kuvvet ve esnekliğinin önemli ölçüde arttığı belirlenmiştir (20). Ghorbani ve ark. düzeltici egzersizlerin hastaların sırt ağrılarını azalttığını ve mental iyilik sağladığını göstermişlerdir (21). Başka bir çalışmada 8 hafta uygulanan düzeltici egzersizlerin hamstring kasının esnekliğine ve kuvvetine pozitif bir etki sağladığı tespit edilmiştir (22).
Bu çalışmada düzeltici egzersiz programları haftada 3 gün ve 2 set olarak uygulanmıştır. Yarışma döneminde uygulanan program voleybolcuların derin çömelme, yüksek adımlama, tek çizgide hamle, gövde stabilite şınavı, rotasyon stabilitesine olumlu katkı sağlamasına rağmen istatiksel olarak anlamlı bir fark yaratamamıştır. Düzeltici egzersizlerin set sayıları, set içerisindeki tekrar sayısı, haftalık uygulama sıklığı veya uygulanan toplam süre artırılırsa FMS™ test skorlarını anlamlı ölçüde etkileyebilir. Fonksiyonel eksiklikler ve spor branşları dikkate alınarak hazırlanan programlar sayesinde sporcular branşlarının gerekliliklerini yerine getirebilecek fonksiyonel yeterliliğe ulaşabilirler ve performansları artabilir (23).
Bu çalışmada elde edilen FMS™ toplam skorlarının kritik sınır olarak kabul edilen 14 puandan yüksek olması yaralanma olasılığının düşük olduğunu göstermektedir. Ayrıca uygulanan düzeltici egzersizler sonucunda FMS™ toplam puanındaki artış sporcuların fonksiyonel durumlarının daha da geliştirilebilir olduğunu düşündürmektedir. Düzeltici egzersizlerin sporcuların motor kontrolünü, stabilite ve mobilite özelliklerini geliştirebileceği ve iki taraflı hareketlerde zayıf olan tarafın kuvvet gelişimini sağlayarak yaralanmaları önleyebileceği düşünülmektedir. Sporcuların özellikle sezon öncesi hazırlık döneminde fonksiyonel hareket kalıplarını geliştirebilmeleri için bilinçlendirilmesi ve bu doğrultuda çalışmalara yönlendirilmesi önerilebilir. Ayrıca antrenörlerin, atletik performans uzmanlarının ve beden eğitimi öğretmenlerinin hazırlamış oldukları antrenman programlarında fonksiyonel hareketlerin geliştirilmesine yönelik egzersizlere yer vermelerinin gerekli olduğu düşünülmektedir.
Bu çalışmaya katılan sporcu sayısının az olması, sadece voleybol branşının ve kadın sporcuların dahil edilmesi çalışmanın ana sınırlılıkları olarak düşünülebilir. Farklı spor branşlarında ve farklı yaş gruplarında benzer çalışmaların yapılmasına ihtiyaç vardır.

Cite this article as: Aktug ZB, Aka H, Akarcesme C, et al. The effects of corrective exercises on functional movement screen tests of elite female volleyball players. Turk J Sports Med. 2019;54(4):233-41.

Kaynaklar

1. Hewett TE, Stroupe AL, Nance TA, et al. Plyometric training in female athletes. Decreased impact forces and increased hamstring torques. Am J Sports Med. 1996; 24(6): 765-73.
2. Marwan Y, Behbehani A, Al-Mousawi A, et al. Sports injuries among professional male athletes in Kuwait: prevalence and associated factors. Med Princ Pract. 2012; 21(1): 171-7.
3. Solgard L, Buhl Nielsen A, Mdler-Madsen B, et al. Volleyball injuries presenting in casualty. A prospective study. Br J Sports Med. 1995; 29(3): 200-4.
4. Chorba RS, Chorba DJ, Bouillon LE, et al. Use of a functional movement screening tool to determine injury risk in female collegiate athletes. N Am J Sports Phys Ther (NAJSPT). 2010; 5(2): 47-54.
5. Kiesel K, Plisky PJ, Voight ML. Can serious injury in professional football be predicted by a preseason functional movement screen? N Am J Sports Phys Ther (NAJSPT). 2007; 2(3): 147-58.
6. Cook G, Burton L, Kiesel K, Rose G, Braynt MF, editors. Movement: Functional Movement Systems: Screening, Assessment, and Corrective Strategies. 1st ed. Aptos: On Target Publications; 2010.
7. Hamilton N, Weimar W, Luttgens K, editors. Kinesiology. Scientific Basis of Human Motion. 12th ed. New York: McGrew-Hill Comparies Inc; 2002.
8. Kiesel K, Plisky P, Kersey P. Functional movement test score as a predictor of time- loss during a professional football team’s pre-season. American College of Sports Medicine Annual Conference; 2008 May 28-31; Indianapolis, Indiana.
9. Mokha M, Sprague PA, Gatens DR. Predicting musculoskeletal injury in national collegiate athletic association division II athletes from asymmetries and individual-test versus composite functional movement screen scores. J Athl Train. 2016; 51(4): 276-82.
10. Bardenett SM, Micca JJ, DeNoyelles JT, et al. Functional movement screen normative values and validity in high school athletes: can the FHTTM be used as a predictor of injury? Int J Sports Phys Ther. 2015; 10(3): 303-8.
11. Li Y, Wang X, Chen X, et al. Exploratory factor analysis of the functional movement screen in elite athletes. J Sports Sci. 2015; 33(11): 1166-72.
12. Cook G, Burton L, Hoogenboom B. Pre-participation screening: the use of fundamental movements as an assessment of function–part 1. N Am J Sports Phys Ther (NAJSPT). 2006; 1(2): 62-72.
13. Güzel NA, Kafa N, editors. Sporcu Sağlığı. 1st ed. Ankara: Sözkesen Matbaacılık; 2017.
14. Kiesel K, Plisky P, Butler R. Functional movement test scores improve following a standardized off-season intervention program in professional football players. Scand J Med Sci Sports. 2011; 21: 287-92.
15. Linek P, Saulicz E, Mysliwiec A, et al. The effect of specific sling exercises on the fonctional movement screen in adolescent volleyball players: A preliminary study. J Hum Kinet. 2016; 15(54): 83-90.
16. Goss DL, Christopher GE, Faulk RT, et al. Functional training program bridges rehabilitation and return to duty. J Spec Oper Med. 2009; 9(2): 29-48.
17. Yazıcı AG, Mohammadi M. The effect of corrective exercises on the thoracic kyphosis and lumbar lordosis of boy students. Turk J Sport Exe. 2017; 19(2): 177-81.
18. MajidiSiahtan S, Behbudi L. The impact of 8-week selected pilates exercises on lordosis correction and BMI in female teens aged 15-18. Biological Forum International Journal. 2015; 7(1): 1267-71.
19. Choi EH, Hur JK, Yang JI, et al. The effect of thoracic exercise program on thoracic pain, kyphosis, and spinal mobility. Arch Phys Med Rehabil. 2005; 86(9): 23.
20. Song HS, Woo SS, So WY, et al. Effects of 16-week functional movement screen training program on strength and flexibility of elite high school baseball players. J Exerc Rehab. 2014; 10(2): 124-30.
21. Ghorbani L, Ghasemi G. Effects of eight weeks corrective exercises on lumbar lordosis. J Res Rehabil Sci. 2008; 3(2): 59-71.
22. Abbaszadeh A, Sahebzamani M, Seifadini MA, et al. Effect of an 8-week corrective exercise on hyperlordosis girl students. Hormozgan Medical Journal. 2012; 16(5): 377-86.
23. Cowen VS. Functional fitness improvements after a worksite-based yoga initiative. J Bodyw Mov Ther. 2010; 14(1): 50-4.